Gedragsverandering en Het Brein: Inzichten van Ayca Szapora

Verandering gaat het beste in kleine stapjes. Zo word je geleidelijk aan briljant

Duik in de wondere wereld van ons brein en hoe je gedrag van jezelf en anderen kunt veranderen.

Hoe krijgen we ons brein zover om mee te werken als we ons gedrag willen veranderen? En hoe overtuigen we anderen om te doen wat wij willen? Ayca Szapora, neurowetenschapper, psycholoog en bedrijfskundige, geeft ons tijdens de derde editie van POWERHOUSE Van Spaendonck een inkijk in de complexe wereld van ons brein. Uitgerust met haar Black Belt in Lean & Six Sigma en het zelfgeschreven boek ‘Veranderen voor luie mensen’, neemt Ayca ons mee in de werking van ons brein.

Aannames, meningen en patronen

Wist je dat ons brein binnen één seconde een mening vormt? Ons brein is zelfs zo snel, dat het binnen 0,2 seconden een keuze kan maken. Hoe maakt het dat ons brein zo ongelooflijk snel een keuze kan maken? Ayca legt uit dat we binnen ons brein shortcuts hebben: een snelkoppeling die gebaseerd is op eerdere kennis, waardoor je sneller beslissingen kunt nemen. Deze shortcuts helpen ons om efficiënter te denken en energie te besparen.

Hetzelfde geldt voor patronen: ons brein is er gek op. Het herkennen van patronen stelt ons in staat snel te categoriseren, anticiperen en beslissingen te nemen. Ook dit wordt door het brein gedaan met één doel: efficiëntie én energiebesparing. Maar aannames, meningen én patronen zijn niet de realiteit. En dat wordt duidelijk met deze opdracht: “Strek je arm voor je uit, doe je duim omhoog en kijk naar je eigen duim. We zien maar een heel klein stukje van de wereld en dat is net zo groot als je eigen duim. De rest van wat je ziet in de wereld wordt ingevuld door je eigen brein. Als je denkt dat je naar dezelfde wereld kijkt als je buurman of buurvrouw, klopt dat nooit.”

“Meer dan

99%

van ons gedrag wordt onbewust aangestuurd, terwijl slechts 1% bewust wordt aangestuurd.”

De beperking van ons brein

“Meer dan 99% van ons gedrag wordt onbewust aangestuurd, terwijl slechts 1% bewust wordt aangestuurd.” Dit wordt duidelijk voor iedereen wanneer Ayca vraagt of we ons willen concentreren op de druk van de leuning. Niemand is zich hier op dat moment van bewust totdat Ayca het benoemt. Zo geldt het eigenlijk voor alles. “Ons bewustzijn kan zich slechts op één ding tegelijk focussen. Zo beperkt is onze aandacht dus.”

Ditzelfde principe geldt ook voor het bedrijfsleven. Stel je voor: je laptop gaat kapot en je hebt een nieuwe nodig. Je gaat naar de Mediamarkt en de verkoper laat je 52 verschillende modellen zien. Hoe voel je je dan? Waarschijnlijk overweldigd. Ayca legt uit: “Als er te veel opties zijn, is dat te veel informatie om in één keer bewust te verwerken, wat leidt tot stress. We noemen dit ook wel keuzestress. Ons brein geeft de voorkeur aan het maken van een keuze uit drie mogelijkheden, omdat drie stukjes informatie nog goed in ons bewustzijn passen.” Grote bedrijven begrijpen dit en tonen vaak slechts één afbeelding op hun website, omdat ons bewustzijn niet meer dan dat aankan.

De verschillende hersenstaten

Maar hoe werkt ons brein nou precies? In technische termen neemt Ayca ons mee in de werking van het brein: “In ons brein stroomt elektriciteit, dankzij de overvloed aan neuronen die als hersencellen fungeren en met elkaar communiceren via elektrische signalen. Wanneer we deze elektriciteit meten, ontdekken we diverse frequenties die resulteren in verschillende hersenstaten.” Ayca benoemt de hersenstaten Beta en Alpha. Maar wat houden deze eigenlijk in?

1. De Beta-staat

In de Beta-staat bevind je je in een actievere en alertere toestand. Dit is de staat waarin je je meestal bevindt tijdens dagelijkse activiteiten, zoals werken of praten. Ayca weet de aanwezigen in de Beta-staat te brengen door iedereen 20 seconden te laten dansen. Hierdoor worden alle deelnemers alert en kunnen ze bewust deze hersenstaat ervaren: het is echt een feestje.

2. De Alpha-staat

In de Alpha-staat bevind je je in een kalme, ontspannen toestand, terwijl je tegelijkertijd alert en gefocust blijft. In slechts 40 seconden weet Ayca iedereen in deze mentale staat te brengen. Met gesloten ogen richt iedereen zijn aandacht op het eigen lichaam. Op dat moment bevindt iedereen zich in de Alpha-staat: ontspannen, maar niet slaperig. Elke uitspraak van Ayca wordt in deze staat helder en duidelijk waargenomen.

“Focussen is overrated”

In de drukte van ons dagelijks leven denken we vaak dat intensieve focus en diep nadenken de sleutels zijn tot creativiteit. Het inplannen van brainstormsessies waarin we binnen een bepaalde tijd zoveel mogelijk ideeën moeten generen lijkt voor ons te werken. Volgens Ayca is het tegenovergestelde waar. “Vergelijk het met een spotlight: als we te veel focussen zien we weliswaar heel scherp, maar missen we de bredere context.” En om tot die bredere context te komen, deelt Ayca drie handige stappen:

1. Informatie en kennis tot je nemen

“Als je verbanden wilt zien, moet je weten waar je het over hebt. Je moet iemand spreken, iets lezen, iets kijken of luisteren. Je moet informatie tot je nemen.”

2. Laat het los

“Ga totaal iets anders doen, zoals een rondje lopen of een nachtje slapen. Als dit niet lukt, neem in ieder geval genoeg pauzes. Laat het probleem even voor wat het is en je zult zien dat je jouw ideeën daarna cadeau krijgt.”

3. Begin met doen

“Als je een stapt neemt, kan je bewuste brein in actie komen. Maak hierbij als eerste doel: fouten maken. Dit klinkt gek, maar als je geen fouten mag maken, beperk je jouw denkvermogen.”

Ons brein in lagen

We kunnen ons brein in drie verschillende lagen verdelen. Het reptielenbrein, het zoogdierenbrein en het neocortex.

1. Het reptielenbrein

Deze laag staat bekend als de automatische piloot. Het reptielenbrein richt zich op routines en overleving, constant scannend op basis van drie vragen: “Kan ik het eten? Kan het me doden? Kan ik er seks mee hebben?” Als we niet weten wat iets is, dan is iets onzeker. We hebben dan een basisinstinct dat de dreiging waarneemt. “Het belangrijkste in een organisatie, groep of in privé is mentale veiligheid”, aldus Ayca.

2. Zoogdierenbrein

Deze laag is verantwoordelijk voor het beheren van emoties. Twee vragen staan centraal: ‘Wat brengt het me? Wat kost het me?’ Het streeft ernaar pijn te verminderen en plezier te vergroten. Volgens Ayca is gedragsverandering meer dan advies geven: het draait om het aanpassen van de fysieke omgeving. Als je bijvoorbeeld meer fruit wilt eten, zet je een fruitmand op tafel met fruit erin. Als je wilt dat je personeel meer water drinkt, zet je het koffiezetapparaat verder weg dan de kraan. “Op deze manier vergemakkelijk je gewenst gedrag en bemoeilijk je ongewenst gedrag.”

3. De neocortex

De bovenste laag in ons brein, is het neocortex. Deze laag is verantwoordelijk voor hogere cognitieve functies zoals taal, nadenken, plannen en bewuste besluitvorming. Het stelt ons in staat om complexe informatie te verwerken.

Gedragsverandering in de praktijk

Wil je mensen écht bereiken? Dan moeten alle lagen van het brein goed met elkaar samenwerken. Ayca illustreert effectieve strategieën zoals de als-dan techniek. “Als ik een kopje koffie neem, dan neem ik ook een glaasje water. Het draait erom dat je in de routine van de dag ankerpunten creëert.” Hiermee verbind je nieuwe gewoonten aan bestaande situaties, waardoor gedragsverandering gemakkelijker wordt. “Verandering gaat het beste in kleine stapjes. Zo word je geleidelijk aan briljant.”