Twijfelmoed is je nieuwe superkracht

In een wereld die nooit af is, wordt het steeds duidelijker: niet het wéten, maar juist het niet-weten is de bron van vooruitgang. Futuroloog Tony Bosma en energiemaker Richard de Hoop laten zien waarom we moeten durven te improviseren, leren om de controle los te laten en moeten leren jammen met verandering.

“De toekomst schuurt,” stelt Richard. “Het is heel erg mooi om te verbeelden, maar het schuurt ook een beetje.” En dat schuren, dat ongemakkelijke gevoel, is precies wat we nodig hebben om vooruit te komen.

In zijn verhaal gebruikt Richard muziek als metafoor voor verandering. Muziek laat namelijk goed zien hoe we omgaan met onzekerheid: speel je volgens de regels, of durf je te improviseren?

Klassieke muziek draait om regels en partituur virtuoze musici die volgens een vastomlijnd plan spelen. Jammen daarentegen gaat over luisteren, loslaten en meebewegen. “In het klassiek speel je volgens de regels,” legt Richard uit. “In jammen ontdek je samen nieuwe noten: noot voor noot, stap voor stap, de toekomst in.”

Beethoven schreef zijn iconische Vijfde Symfonie terwijl zijn doofheid toenam. Hij legde een rietje tussen zijn tanden op de piano om trillingen te voelen en te weten welke noot hij speelde. Pure verbeeldingskracht. Maar slechts 3% van de wereldbevolking gaat nog regelmatig naar klassieke concerten. De rest houdt van muziek die ontstond doordat muzikanten samen experimenteerden, ze samen gingen jammen.

“Kinderen doen dat automatisch,” zegt Richard. “Kinderen experimenteren, proberen, vallen en lachen. Wij volwassenen toetsen en plannen. Maar juist dat speelse, dat vrije, hebben we nodig om te vernieuwen.” Noem het faalplezier. We hebben beide mindsets nodig: klassiek werkt waar het ‘wat’ en het ‘hoe’ duidelijk zijn. Is dat niet duidelijk? Dan moeten we durven te jammen.

Die verbeeldingskracht is precies waar het volgens Tony vaak aan ontbreekt. Hij neemt het verhaal over: “Je mindset bepaalt je toekomst,” zegt hij. “De optimist bouwt de toekomst en voor de pessimist wordt de toekomst gebouwd.” We leven volgens hem niet in een crisistijd, maar in een ‘crisocratie’. Overal is crisis, denk aan wonen, milieu en ga zo maar verder. Maar de grootste crisis: ons gebrek aan verbeeldingskracht.

We zijn een samenleving geworden vol plannen, targets en controle. Maar de toekomst vraagt niet om meer regels, ze vraagt om meer verbeelding. “Zijn wij een samenleving of zijn wij een zelfleving?” vraagt Tony zich af. “Door onze verbeelding onderscheiden we ons van technologie. En juist in onze dromen zit die vonk van de toekomst.”

En dat gebrek aan verbeelding groeit vaak met de jaren. De heren benoemen hierbij een interessant fenomeen: alles wat nieuw is na je vijfendertigste jaar wordt met scepsis bekeken. ‘De standaardhouding is dan: dat hadden we vroeger ook niet.’ Tony’s zoon benoemt dit treffend aan de keukentafel: “Papa, je gedráagt je als een boomer. Ga lekker naar je Hyves.”

De oplossing? ‘Acting out of character’: bewust tegen je natuur ingaan. “Het pad tot succes is om open te staan voor het andere, in plaats van dicht te slaan door het bestaande. Twijfel is geen zwakte, het is moed. Want wie durft te twijfelen, staat open voor iets nieuws,” aldus Tony.

Intelligentie is niet het reproduceren van wat je geleerd hebt. Intelligentie is het in twijfel trekken van de wereld waarin je leeft.

Twijfel vraagt niet alleen om openheid, maar ook om lef. Lef om het bekende los te laten en ruimte te maken voor iets nieuws. Tony benoemt dat we dat lef vaak kwijt zijn geraakt. “Mensen vertonen normaal gedrag in een ziekmakende omgeving,” zegt hij. “We hebben de kennis en de middelen om de wereld te veranderen. De vraag is: komen we ook echt in beweging?”

Dat blijkt lastiger dan het lijkt. De cijfers zijn confronterend: van 500.000 datacentra in 2012 naar 8 miljoen nu. Eén derde van alle autokilometers in Nederland is voor stukjes kleiner dan vijf kilometer. We blijven maar dóórgaan, terwijl echte vooruitgang juist vraagt om soms even stil te staan.

Echte vooruitgang vraagt lef, lef om stil te staan, lef om los te laten.

Maar het verhaal eindigt niet pessimistisch. “We hebben de moed en verbeeldingskracht om het om te draaien,” zegt Richard. “Samen maken wij er een mooie toekomst van, dat is de waarheid van hoop.”

Die toekomst draait volgens beiden niet alleen om technologie, maar juist om verbinding. “We moeten meer symfonisch denken,” stelt Tony. “Uit je bubbel komen, mensen verbinden die anders denken. Want technologie beloofde ons een oneindig grote wereld, maar de realiteit is: je wereld is nog nooit zo klein geweest.”

Richard vult aan: “We communiceren de hele dag, maar maken we nog verbinding? Het is makkelijker om contact te krijgen met iemand aan de andere kant van de wereld dan met iemand aan de andere kant van de tafel.”

Over kunstmatige intelligentie is Tony helder: “Er is niks intelligent aan kunstmatige intelligentie. Als je ChatGPT al je vragen laat beantwoorden, vermindert je hersencapaciteit met 55%. Gemak is een verslaving.” De toekomst wordt niet gevormd door wat we toevoegen, maar ook door wat we durven weg te laten.

En precies dat loslaten vormt de sleutel naar een nieuwe manier van groeien. Juist in tijden waarin veel verandert is er ook meer ruimte om te groeien. En dat er veel verandert mag duidelijk zijn want Nederland is bezig met de grootste verbouwing ooit. We zitten in zoveel transities: van energie tot zorg, van onderwijs tot technologie. “De winnaars van morgen zijn de mensen en organisaties die weten te balanceren. Die niet alleen groeien, maar bloeien. Die durven kiezen voor verbinding en verbeeldingskracht.”

Richard illustreert dit met een persoonlijk verhaal. Tijdens zijn optreden zong hij live zijn deel van Under Pressure, de klassieker van Queen en David Bowie, terwijl zijn zoon in een vooraf opgenomen video het andere deel zong. Zo ontstond een bijzonder duet tussen podium en scherm: het nummer zelf een knipoog naar stress, maar de uitvoering juist een ode aan verbinding en een mooi voorbeeld van hoe mens en techniek samen kunnen jammen.

“Het is een wereld vol kansen,” besluit Tony. “Omarm die chaos. Als je chaos ziet, weet je: er zijn dingen aan het veranderen. Heb het lef, zoek het ongemak op en doorbreek je aannames.”

De uitdaging is helder, stellen de heren: “Wanneer wil jij vaker gaan jammen? Hoe ga je mensen uitdagen om samen met jou de onzekerheid te omarmen?” Toon twijfel, neem niet direct stellingen in, schakel af en toe af.

“De echte groei komt uit jullie verbeeldingskracht en het lef dat in jullie zit,” zegt Richard. “Gebruik je verbeeldingskracht. Denk en doe vanuit wat kan zijn, in plaats van wat is. Dan maak je het verschil.”

De toekomst schrijf je niet met regels, maar met ritme. Dus pak je instrument en jam mee.